Çmimi Nobel i Fizikës, u shkon shkencëtareve të klimës
Të martën, tre
shkencëtarë fituan çmimin Nobel për fizikë, për punën që gjeti rregull në “kaosin”
në dukje, duke ndihmuar në shpjegimin dhe parashikimin e forcave komplekse të
natyrës, duke përfshirë zgjerimin e kuptimit tonë të ndryshimit të klimës.
Siukuro Manabe,
me origjinë nga Japonia, Klaus Hasselman nga Gjermania dhe Giorgio Parisi nga
Italia fituan çmimin Nobel në Fizikë.
Të tre punojnë në
ato që njihen si «sisteme komplekse», pjesë e të cilave është edhe klima. Sistemet
komplekse karakterizohen nga rastësia dhe çrregullimi dhe janë të vështira për
t'u kuptuar. Çmimi i këtij viti njeh metoda të reja për përshkrimin e tyre dhe
parashikimin e sjelljes afat-gjatë të tyre.
Një sistem
kompleks me rëndësi jetësore për njerëzimin është klima e Tokës. Siukuro Manabe
tregoi se si nivelet e rritura të dioksidit të karbonit në atmosferë çojnë në
rritjen e temperaturave në sipërfaqen e Tokës. Në vitet 1960, ai udhëhoqi
zhvillimin e modeleve fizike të klimës së Tokës dhe ishte personi i parë që
eksploroi ndërveprimin midis ekuilibrit të rrezatimit dhe transportit vertikal
të masave ajrore. Puna e tij hodhi themelin për zhvillimin e modeleve aktuale
të klimës.
Rreth dhjetë vjet
më vonë, Klaus Hasselmani krijoi një model që lidh së bashku motin dhe klimën,
duke iu përgjigjur kështu pyetjes se përse modelet klimatike mund të jenë të
besueshme, pavarësisht se moti është i ndryshueshëm dhe kaotik. Ai gjithashtu
zhvilloi metoda për identifikimin e sinjaleve specifike, shenjat e
gishtërinjve, që si fenomenet natyrore ashtu edhe aktivitetet njerëzore
nguliten në klimën e tij. Metodat e tij janë përdorur për të provuar se
temperatura në rritje në atmosferë është për shkak të emetimeve të njeriut të
dyoksidit të karbonit.
Rreth vitit 1980,
Giorgio Parisi zbuloi modele të fshehura në materiale komplekse të çrregullta.
Zbulimet e tij janë ndër kontributet më të rëndësishme në teorinë e sistemeve
komplekse. Ata bëjnë të mundur të kuptojnë dhe të përshkruajnë shumë materiale
dhe fenomene të ndryshme dhe në dukje krejtësisht të rastësishme, jo vetëm në
fizikë por edhe në fusha të tjera, shumë të ndryshme, të tilla si matematika,
biologjia, neuroshkenca dhe mësimi i makinës.
"Zbulimet që
janë njohur këtë vit tregojnë se njohuritë tona rreth klimës mbështeten në një
bazë të fortë shkencore, bazuar në një analizë rigoroze të vëzhgimeve.
Laureatët e këtij
viti kanë kontribuar që ne të fitojmë një kuptueshmëri më të thellë mbi vetitë
dhe evolucionin e sistemeve komplekse fizike," thotë Thors Hans Hanson,
kryetar i Komitetit Nobel për Fizikën.
Ata hodhën
themelin e njohurisë sonë për klimën e Tokës dhe si ndikojnë veprimet njerëzore
në të./ phys.org
