Ne, 15 Organizata të Shoqërisë Civile, aktive në fushën e mbrojtjes së natyrës dhe institucione akademiko-shkencore të shkencave natyrore, mbledhur më 13.10.2023, në Ohër për një takim fillestar dhe diskutuam sfidat dhe mundësitë për mbrojtjen e natyrës në këtë zonë ndërkufitare midis Maqedonisë dhe Shqipërisë, në lidhje me iniciativën shqiptare për organizimin e F1H2O. Ky dokument eshte nenshkruar nga me shume se 50 CSO aktive ne mbrojten e mjedisit nga Shqiperia dhe Maqedonia, si dhe eksperte te fushes dhe institucioneve kerkimoro-shkencore (Aneks 1).
Sipas vlerësimeve të bëra nga informacioni i disponueshëm në faqen e organizatorit, pritet të kemi rreth 1,639,089 kg emetimesh të CO2 në ajër dhe në liqen gjatë këtij ngjarje. Për të kuptuar më mirë numrat, kjo shumë e emetimeve në vetëm disa ditë, është e barabartë me emetimin e efektit të gazit të 365 automjeteve me benzinë të drejtuar për një vit të tërë. Për më tepër; do të nevojiten 4,300 m2 hapësirë parkimi për të pritur 43 ekipe ose 129-172 kamionë; platforma e nisjes do të ndërtohet në liqen në një thellësi prej 20 m, e cila është zona bregliqenore, duke mbuluar siperfaqe prej disa mijëra m2, etj.
Një garë me anije të cilat kanë karakteristikat e përmendura në faqen zyrtare të F1H20 mund të ketë disa efekte potenciale negative në një ekosistem të ujit të ëmbël. Këtu është një listë bazuar në shqetësimet reale të mjedisit:
• Turbulenca e Ujit dhe Sedimentet: Motorët fuqishëm dhe propelentët mund të shkaktojnë turbullira të konsiderueshme të ujit, të cilat mund të rihapin sedimentet e fundit. Kjo mund të ndërprese habitatet benthike, zvogëlojë qartësinë e ujit dhe lejon nutrientët dhe ndotësit e kapur në sediment në kolonën e ujit (Horppila et al., 1998).
• Ndotja nga Emetimeve të Gazrave: Lloji i motorrit të përmendur është një motor jashtëbordë 2-kohësh. Motorët 2-kohorë kanë tendencë të lirtojnë më shumë karburant të pacigjendur dhe vaj në ujë krahasuar me motorët 4-kohësh (EPA, 2009). Kjo mund të çojë në ndotjen e ujit me hidrokarbure dhe ndotës të tjerë.
• Derdhjet dhe mjetet: Mundësia për derdhje aksidentale të karburantit, vajit, ose lëngjeve të tjera të anijes është një shqetësim. Këto tharje mund të jenë toksike për jetën akvatike (Këshilli Kombëtar i Kërkimeve, 2003).
• Ndotja Akustike: Motorët fuqishëm mund të prodhojnë zhurmë të konsiderueshme nën ujë. Kjo mund të ndërhyjë në sjelljen dhe komunikimin e organizmave akuatike, veçanërisht atyre që mbështeten në tinguj, si peshqit dhe disa kafshë të përmbysura (Popper dhe Hastings, 2009).
• Dëmtimi nga Valet: Valat e prodhuara nga anijet që lëvizin shpejt mund të çojnë në erozionin e bregdetit, i cili mund të dëmtojë vendet e fjetura dhe habitate të tjera bregdetare (Asplund, 2000).
• Rreziku i demtimit te Jetën Akuatike: Shpejtësia e lartë në të cilën operojnë këto anije rrit rrezikun e kolizionit me kafshët akvatike, duke i lënduar ose duke i vrarë ato.
• Tërheqja e Faunës: Garat dhe aktivitetet e lidhura mund të trondisin faunën lokale, duke i detyruar ata të largohen nga zona ose të ndryshojnë sjelljet e tyre natyrore. Kjo mund të ndikojë veçanërisht në specie që janë duke gjuajtur ose kanë shpendë të vegjël (Rodgers dhe Smith, 1995).
• Rreziku i Hedhjes së Mbeturinave: Prania e shikuesve dhe pjesëmarrësve mund të rrisë potencialin për hedhjen e mbeturinave, që mund të degradojë mjedisin e ujit të ëmbël dhe të paraqesë rreziqe për jetën akvatike.
• Zhvendosja e Përdoruesve të Tjerë Jo të Garave: Garat mund të zhvendosin përdoruesit e tjerë rekreativë si peshkatarët, notuesit dhe kajakpërdoruesit, duke çuar potencialisht në zona të mbipopulluara në vende të tjera.
• Rritja e Trafikut Njerëzor: Ndalimi i shikuesve dhe pjesëmarrësve mund të çojë në rritjen e të shtënuarve në bregdetet ose lagunat e ndjeshme, duke dëmtuar habitate dhe duke shkaktuar erozion.
Duke pasur parasysh rëndësinë ekologjike dhe kulturore të veçantë të Liqenit të Ohrit, organizimi i një garë anijesh me karakteristika të përmendura më sipër paraqet disa sfida:
Shqetësime Ekologjike:
• Endemizmi: Liqeni i Ohrit njihet për nivelin e lartë të endemizmit, veçanërisht në zonën bregliqenore (të ulët). Garat anijesh mund të shqetësojnë potencialisht këto habitate unike, veçanërisht përmes dëmtimit nga valet, sedimenteve dhe mundësisë për derdhje karburanti dhe emetime gazrash. Çdo dëmtim në këtë ekosistem të brishtë mund të ketë pasojat afatgjata, veçanërisht kur shumë specie nuk gjenden në asnjë vend tjetër në botë (Albrecht dhe Wilke, 2008).
• Cilësia e Ujit: Mundësia për derdhje të karburantit dhe vajit ose emetim mund të ketë një efekt të dëmshëm në cilësinë e ujit të liqenit, duke prekur si ekosistemin ashtu edhe popullsitë njerëzore që mbështeten në liqen për ujë të pijshëm dhe aktivitete të tjera.
• Konventa e Ramsar-it: Si një vend Ramsar, Liqeni i Ohrit njihet për rëndësinë e tij ndërkombëtare si një zonë lagunare. Organizimi i një ngjarjeje që mund të degradojë këtë zonë lagunare nuk mund të përputhet me parimet e konventës.
Shqetësime Kulturore dhe Trashëgimore:
• Vend i Trashëgimisë Botërore: Si një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, çdo aktivitet që mund të degradojë cilësitë natyrore apo kulturore të liqenit kundërshtohet me parimet e mbrojtjes dhe ruajtjes për të cilat ju është dedikuar.
• Turizmi: Liqeni i Ohrit është një atraksion turistik i rëndësishëm, dhe ndërsa një garë anijesh mund të tërheqë më shumë vizitorë, ajo mund të ndalojë ata që kërkojnë qetësinë natyrore dhe bukurinë e liqenit. Megjithatë, trafiku i rritur njerëzor mund të përkeqësojë erozionin, hedhjen e mbeturinave dhe shqetësime të tjera mjedisore.
Në përfundim, duke pasur parasysh natyrën unike dhe të ndjeshme të Liqenit të Ohrit, organizimi i një gare të cilën janë përshkruar duket të paraqesë rreziqe të konsiderueshme. Sfidat potenciale ekologjike, kulturore dhe ligjore sugjerojnë se kjo nuk është një ide e mirë. Brishtësia dhe rëndësia e liqenit në disa aspekte kërkojnë një qasje të vecantë të kujdesshme ndaj aktiviteteve të mundshme shqetësuese.
Ne, 15 Organizata të Shoqërisë Civile, aktive në fushën e mbrojtjes së natyrës, si dhe institucione akademike-shkencore të shkencave natyrore, kërkojmë nga institucionet që merren me politikat/vendimet dhe zbatimin e ligjit të të dy vendeve që të përparojnë çështjen e mbrojtjes së natyrës, te ndalojnë vendimet e gabuara në zona kritike të biodiversitetit dhe konsiderojmë ndryshimin e vendndodhjes të një ngjarje të tillë larg Liqenit të Ohrit dhe ekosistemit të tij të veçantë.
Aneks 1
Përfaqësues të instuticoneve akademike-kërkimore, Shqipëri
1. Prof.Dr. Ferdinand Bego –Fakulteti i Shkencave të Natyrës; Universiteti i Tiranes;
2. Dr. Ina Vejsiu – Zv. Dekane– Fakulteti i Shkencave Pyjore; Universiteti Bujqesor;
3. Dr. Gentjan Hykaj – Përgjegjës i Departamentit të Mjedisit – Universiteti Polis
4. Dr. Sazan Guri – Environment expert;
5. MSc. Lavdosh Feruni – Environment expert
Civile dhe institucionet akademike-kërkimore, Shqipëri
1. AOS – Shoqata Ornitologjike e Shqiperisë;
2. Eco Albania – Qendra për Mbrojtjen e Ekosistemeve Natyrore në Shqipëri;
3. Res Publica;
4. Co-PLAN – Instituti për Zhvillimin e Habitatit;
5. Universiteti Polis – Departamenti i Planifikimit dhe Mjedisit;
6. FSHN – Fakulteti i Shkencave të Natyrës, Universiteti i Tiranës;
7. EDEN – Qendra Mjedisore për Zhvillim, Edukim dhe Rrjetëzim;
8. PPNEA – Qendra për Ruajtjen dhe Mbrojten e Mjedisit Natyror në Shqipëri;
9. Milieukontakt Shqipëri;
10. REC Shqipëri – Qendra Burimore e Mjedisit;
11. BOA – Qendra Shpendët e Shqipërisë;
12. North Green Association;
13. All Green Centre;
14. Agri-En – Shoqata e Bashkuar Agro-Mjedisor;
15. ETMI – Instituti për Menaxhimin e Mjedisit dhe Territorit;
16. Qendra Green Vision;
17. SEEP – Social Education for Environment Protection;
18. Mjedisi dhe Komuniteti;
19. Federata e Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave Qarku Kukës;
20. Eco Partners for Sustainable Development;
21. MMZHT – Mbrojtja e Mjedisit dhe Zhvillimi i Turizmit,
22. SHPGAZ Tirana Albania
23. Gruaja Intelektuale, Pogradec
Përfaqësues të instuticoneve akademike-kërkimore, Maqedonia
1. Center for Public Health, Ohër;
2. Hydrobiological Institute, Ohër.
Civile dhe institucionet akademike-kërkimore, Maqedonia
1.Association for active tourism, ¨Explorer¨, Ohër;
2.CSO ¨Ekomenlog¨, Ohër;
3.Ohrid Ultra Trail, Ohër;
4.Water Festival, Ohër;
5.Diving club, Ämfora¨, Ohër;
6.¨Ohrid SOS¨, Ohër;
7.Kasarna Hab, Ohër;
8.CSO ¨Pavle, Loza i Drvjata¨, Ohër;
9.¨Top Adventures¨, Ohër;
10. ¨Spiridon Speleo¨, Ohër;
11. ¨Enheleus Lihnid¨, Ohër;
12. ¨Balkan Global Holding¨, Ohër;
13. Mountain Rescue Service, Ohër;
14. ¨J.J. Adventures¨, Ohër;
15. EcoDrome, Ohër;
16. ¨Aquatic Spirit ¨Swimming Club, Ohër;
17. Kick Start Pro, Ohër;
18. Red Cross Ohrid, Ohër;
19. Mountaineering Club ¨Patagonia, Ohër;
20. Yachting Club OLS, Ohër;
21. ZSK Cross Country Club, Ohër;
22. CSO “KAB Struga” Struga;
23. CSO “Mladinski Son” Struga;
24. CSO “NATURA” Struga;
25. CSO “AKADEMIA” Ohër;
26. CSO “Извиднички поречански одред „Крсте Јон¨, Struga.
Data dhe vendi
16.01.2024, Ohër
